Pháo cao xạ 37mm do Liên Xô viện trợ cho Việt Nam trong kháng chiến chống thực dân Pháp. Trong chiến dịch Điện Biên Phủ, khẩu pháo biên chế về Khẩu đội 3, Đại đội 827, Tiểu đoàn 394, Trung đoàn 367. Đêm 1-2-1954, tại dốc Chuối, Điện Biên Phủ, trong khi kéo pháo ra (thực hiện quyết định của Đại tướng, Tổng Tư lệnh Võ Nguyên Giáp chuyển từ “Đánh nhanh thắng nhanh” sang “Đánh chắc tiến chắc”) thì dây tời pháo bị đứt. Bấy giờ, Khẩu đội trưởng Tô Vĩnh Diện đã mưu trí, dũng cảm lái càng pháo vào vách núi để bảo vệ pháo. Tuy cản được pháo không lăn xuống vực, nhưng Tô Vĩnh Diện bị bánh xe của khẩu pháo nặng hơn 2 tấn đè lên người gây trọng thương. Giây phút cuối cùng khi được đồng đội đưa ra để đi cấp cứu, Tô Vĩnh Diện chỉ kịp hỏi “Pháo có việc gì không” rồi anh dũng hy sinh tại rừng Pá Có, sườn phía tây Pha Sung, thuộc xã Nà Nhạn, huyện Điện Biên (tỉnh Điện Biên). Năm 1956, Khẩu đội trưởng Tô Vĩnh Diện được Chủ tịch nước truy tặng danh hiệu Anh hùng LLVT nhân dân.

Khẩu pháo cao xạ 37mm số hiệu 510681 trưng bày tại Bảo tàng Phòng không-Không quân. Ảnh: Cục Di sản văn hóa

Sau đó, khẩu pháo này tiếp tục tham gia Chiến dịch Điện Biên Phủ và đã bắn rơi 3 máy bay, bắn bị thương 13 chiếc khác, góp phần làm nên Chiến thắng Điện Biên Phủ chấn động địa cầu. Hành động quên mình cứu pháo của đồng chí Tô Vĩnh Diện đã nêu gương sáng về chủ nghĩa anh hùng cách mạng, sẵn sàng hy sinh vì Tổ quốc, được cán bộ, chiến sĩ toàn quân noi gương, học tập.

Ngày 1-10-2012, Thủ tướng Chính phủ ký Quyết định số 1426/QĐ-TTg công nhận khẩu pháo xạ cao 37mm số hiệu 510681 là Bảo vật Quốc gia với ý nghĩa là “hiện vật được lưu truyền lại có giá trị đặc biệt quý hiếm, tiêu biểu của đất nước về lịch sử, văn hóa và khoa học”.

CAO THANH ĐÔNG/QDND.VN

https://www.qdnd.vn/quoc-phong-an-ninh/nghe-thuat-quan-su-vn/khau-phao-to-vinh-dien-651057