Cho đến năm 1945, cả Việt Nam chỉ có khoảng mươi tờ báo có lượng phát hành lớn và do điều kiện của cách mạng lúc bấy giờ càng có rất ít tờ báo ra đúng ngày chủ nhật 2/9/1945 hay xuất bản vào tháng 9/1945. Nhưng những gì còn lưu lại cho đến 75 năm sau, vẫn là những thông tin đặc biệt quý giá về sự kiện lịch sử này.

Theo một số chuyên gia, thời đó, có 2 tờ báo lớn phát hành cả nước là Đông Phát và Tin Mới, ngoài ra có một số tờ khác của cách mạng. Tên ban đầu của tờ Đông Phát là Đông Pháp, nhưng từ khi Nhật đảo chính Pháp ở Việt Nam, tờ báo đổi tên là Đông Phát, do ông Ngô Văn Phú, một chủ đồn điền ở Thái Bình, làm chủ nhiệm, báo có trụ sở ở 94 Hàng Gai, Hà Nội. Từ ngày 2/9/1945, tờ Đông Phát một lần nữa lại thông báo đổi tên là Gia Báo “để biểu lộ tinh thần đoạn tuyệt triệt để những dấu vết của chế độ cũ và để kỷ niệm nền độc lập của nước Việt Nam mới”. 

Tờ Đông Phát.

Có thể nói, hầu hết thông tin quan trọng và chính yếu nhất về  sự kiện lễ Quốc khánh 2/9/1945 đều được thể hiện chi tiết trên báo Đông Phát số ra ngày 2/9/1945, và lấy luôn tiêu đề “vedette”- “Số báo xuất bản đặc biệt về Ngày Độc lập”. Hiện chỉ còn một bản gốc của tờ báo đang được lưu giữ tại Bảo tàng Lịch sử Quốc gia, khổ nhỏ, được in ấn khá thô sơ trên nền giấy đen ố vàng và chữ in lito nhỏ, đã mờ. Sau 75 năm, tờ báo đã trở thành một phần ký ức lịch sử, khi nhìn vào đó, người ta không chỉ thấy được những thông tin về ngày lễ trọng đại này ra sao.

Trong đó gồm:“Chương trình chính thức cuộc mít tinh và biểu tình tại Hà Nội”. Có thể thấy rõ qua thông tin trên tờ báo, Ban Tổ chức đã rất chi tiết từ việc tuyên truyền để vận động người dân tham gia mít tinh, đến việc lường trước các tình huống khi người dân đi dự lễ, giới thiệu các cổng vào nơi mít tinh, tỉ mỉ từ giờ giấc đến vị trí của các thành phần tham dự, kể cả trong trường hợp người đi muộn thì xử lý thế nào. 

Cách tuyên truyền về buổi lễ mít tinh cho đồng bào cũng thật giản dị, dễ hiểu: “Đồng bào nhớ rõ: Ngày mồng 2 tháng 9 dương lịch là “Ngày Độc lập”, tức là một ngày lễ, một buổi họp lớn của Chính phủ tổ chức khắp Trung, Nam, Bắc để huy động toàn dân kiên quyết cho nền độc lập nước nhà. Vậy thì, không vì một lẽ gì người công dân Việt Nam không biết nghĩ đến sự sống còn của đất nước, không vì một lẽ gì không tới dự “Ngày Độc lập” để đấu tranh lấy sự sống còn ấy - dù mới chỉ là một cuộc đấu quyết liệt bằng tinh thần”.

Được in đậm chạy dọc trang báo là những dòng chữ: “2 giờ chiều hôm nay, toàn thể dân chúng phải tới dự lễ độc lập”, “Dự cuộc biểu tình “Ngày Độc lập” là làm tròn phận sự một công dân Việt Nam”. Những quy định khi đến dự ngày lễ đặc biệt cũng được in rất rõ trên báo: “Các đoàn thể đến họp ở vườn hoa Ba Đình trước 13h, để Ban trật tự xếp chỗ. Đoàn thể nào đến sau lúc khai mạc sẽ bị giữ lại dọc đường. Dân chúng mỗi phố dự biểu tình phải xếp đặt theo thứ tự: nhi đồng, các cụ, phụ nữ, thanh niên và bắt buộc phải có đội tự vệ đi kèm cho trật tự lúc nào cũng được hòa hảo”. 

Và thông tin trình tự các nghi thức lễ tiết được tiến hành: Theo đó, lễ mít tinh ngày 2/9/1945 được mở đầu với màn bắn súng đón Chính phủ Lâm thời, trước khi chào cờ và hát bài “Tiến quân ca”. Sau khi Chính phủ Lâm thời Việt Nam Dân chủ Cộng hòa được giới thiệu, Chủ tịch Hồ Chí Minh ra tuyên bố về nền độc lập Việt Nam và chính thể dân chủ cộng hòa, sau đó Người mới đọc bản Tuyên ngôn Độc lập. 

Sau khi bản Tuyên ngôn Độc lập vang vọng trên Quảng trường Ba Đình, Chính phủ Lâm thời trịnh trọng tuyên thệ trước Quốc dân đồng bào lời “Thề Độc lập”: “Sẽ kiên quyết lãnh đạo toàn dân giữ vững nền độc lập cho Tổ quốc và thực hiện bản chương trình của Việt Minh, đặng mang lại tự do hạnh phúc cho dân tộc. Trong lúc giữ nền độc lập, chúng tôi quyết vượt mọi khó khăn, nguy hiểm, dù phải hy sinh tính mệnh cũng không từ”. Lời thề của quốc dân cũng xuất hiện bên cạnh lời “Thề Độc lập” của Chính phủ Lâm thời, nguyện sát cánh với giữ quyền độc lập cho Tổ quốc. 

Không chỉ thông tin chi tiết về nội dung buổi lễ, tờ Đông Phát còn đăng bản đồ ghi rõ chỗ dành riêng cho các giới cũng như các lối vào vườn hoa Ba Đình. Thậm chí, Chính phủ Lâm thời còn thông báo rõ cả giờ thiết quân luật tại Hà Nội từ 23h đêm đến 5h sáng với lời nhấn mạnh “theo giờ Việt Nam độc lập”, cùng giờ làm việc tại các công sở của chính quyền mới từ ngày 3/9/1945. 

Những thông tin trên tờ báo giúp chúng ta sau 75 năm vẫn hình dung ra mối quan hệ gắn bó chặt chẽ và bình đẳng giữa Chính phủ Lâm thời với quốc dân đồng bào ngay trong thời kỳ trứng nước như thế nào.

Tuy không ra đúng ngày 2/9/1945 nhưng phản ánh đậm nét về ngày Tết độc lập đầu tiên của dân tộc Việt Nam còn có một số tờ báo khác ra đúng vào tháng 9/1945. Xuất bản gần nhất và cũng phản ánh đậm nhét nhất về Ngày Lễ độc lập là báo Cứu Quốc, cơ quan tuyên truyền tranh đấu của Việt Minh, số 36, ra ngày 05/9/1945. 

Chiếm trọn hết cả trang là “Tuyên ngôn độc lập”, tường thuật cuộc mit tinh và biểu tình tại vườn hoa Ba Đình trong buổi lễ “Ngày độc lập”, Lời thề của Chính phủ lâm thời Việt Nam Dân chủ Cộng hòa; Lời thề của Quốc dân; Thông cáo của Kỳ bộ Việt Minh Bắc Kỳ gửi cho các đồng chí Việt Minh và cả bài viết thông báo về cuộc họp các đại biểu báo chí chiều hôm 29/8, ở đó ông Trần Văn Giàu- Chủ tịch Ủy ban hành chính lâm thời Nam bộ kiêm Uỷ viên quân sự tuyên bố về việc tổ chức dân quân. 

Đặc biệt chú ý trên trang báo Cứu Quốc số ra ngày 5/9 là việc Chủ tịch Hồ Chí Minh, trong không khí mừng vui của ngày Lễ độc lập vẫn không quên nhắc nhở quốc dân đồng bào không quên mối hiểm nguy trước mắt: Quân Pháp kéo vào Việt Nam. Trong box được viền đậm nét ở cuối trang là Lời kêu gọi quốc dân đồng bào của Chủ tịch Hồ Chí Minh: 

“Quốc dân đồng bào! Nhân dân Việt Nam hoan nghênh quân Đồng minh kéo vào Việt Nam để tước khí giới quân Nhật, nhưng cương quyết phản đối quân Pháp kéo vào Việt Nam, vì mục đích của họ chỉ là hãm dân tộc Việt Nam vào vòng nô lệ một lần nữa. Hỡi đồng bào! Hiện một số quân Pháp đã lọt vào nước ta. Đồng bào hãy sẵn sàng đợi lệnh của Chính phủ để chiến đấu”.

Tờ Trung Bắc Chủ nhật, số 261, ra ngày 09/9/1945 có đăng ảnh chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh và trang 5 có bài “Hôm nay là ngày Độc lập! Muôn năm Độc lập! Độc lập muôn năm!”. Tờ Việt Nam dân quốc công báo, số tháng 9/1945, đăng Tuyên cáo ngày 28/8/1945 về việc thành lập Chính phủ lâm thời Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và danh sách Chính phủ lâm thời Việt Nam Dân chủ Cộng hòa; đăng Tuyên cáo của Hoàng đế Việt Nam Bảo Đại thoái vị ngày 24/8/1945.

Báo Cờ Giải phóng số 16 ra ngày 12/9/1945 đã trang trọng đăng toàn văn bản “Tuyên ngôn độc lập” của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Do yêu cầu của nhiệm vụ chính trị mới, đến tháng 11/1945, Trung ương Đảng chuyển vào hoạt động bí mật, báo Cờ Giải Phóng ra đến số 33, ngày 18/11/1945 thì đình bản. Đến ngày 5/12/1945 báo Cờ Giải Phóng được thay thế bằng tờ báo "Sự Thật" với danh nghĩa là cơ quan tuyên truyền của Đảng Cộng sản Việt Nam, lãnh đạo nhân dân Việt Nam kháng chiến chống thực dân Pháp.

Với những thông tin trên những tờ báo xuất bản vào ngày diễn ra sự kiện lịch sử 2/9/1945 và những ngày kế tiếp, sau 75 năm, đây có thể nói là những tư liệu lịch sử cách mạng, tư liệu lịch sử báo chí Việt Nam vô giá để lại cho các thế hệ sau như một “di sản”, để thấm thía hơn niềm tự hào là công dân quốc gia độc lập tự do, thêm có trách nhiệm công dân với Tổ quốc./.

CTV Hoài Hương/VOV.VN

https://vov.vn/chinh-tri/bao-chi-viet-ngu-ra-so-thang-9-nam-1945-viet-gi-ve-ngay-doc-lap-1090341.vov